Ik ben gefascineerd door wat schuldgevoelens en schaamte doen met mensen. In een boek van David Hawkins, getiteld ‘Power vs. Force’ wordt een bewustzijnsschaal beschreven waarin schuld en schaamte onderaan staan. Aan de andere kant van de schaal staan bewustzijnstoestanden als liefde, vrede en verlichting. Ik vind de benadering wat statisch en deterministisch, maar dit heb ik ervan onthouden: schuld en schaamte staan onderaan en daar herken ik veel in. Schuld en schaamte zijn gevoelens die ons in een bevroren toestand houden, afgesneden van onze dierbaren. Wij reiken niet meer uit naar de ander; we trekken ons terug als een schildpad in zijn schild. Ik herken het wel. Zo schreef ik in mijn vorige column dat ik nooit zou schrijven over iets waar ik me voor schaam. Bijna iedereen heeft last van deze gevoelens. Het lijkt soms een soort collectief onderbewust gevoel te zijn, dat we allemaal kennen en dat ons ervan weerhoudt volledig tot wasdom te komen.

Ik heb een jongeman in de praktijk die regelmatig dingen verzwijgt voor zijn vriendin. Niks ernstigs, het gaat niet om vreemd gaan of iets vergelijkbaars. Het feit dat hij ze verzwijgt doet hij uit schuldgevoel. Door dit gedrag krijgt zij het idee dat er veel meer aan de hand is. Als ze een keer met hem mee komt vraagt ze hem om het nú op te biechten als er nog iets is wat ze moet weten. Opgelaten antwoordt hij: ‘Voor zover ik weet niet…’. Ik merk dat ík door dit antwoord ook begin te denken dat er meer aan de hand is. Zij en ik denken hetzelfde: ‘Als je zo weifelachting bent zal er wel meer aan de hand zijn’.Als zij boos wordt en doorvraagt wordt het helemaal bizar. Hij zegt: ‘ik hoop dat ik nog iets vind dat ik kan opbiechten, want dan kan ik het goed maken’.  Zij zegt wanhopig: ‘Het gaat niet over goedmaken, ik weet niet eens wát er goed gemaakt moet worden. Als je nou eerst eens vertelt wat je nog verborgen houdt’.Hij verdwijnt in zijn schuldgevoel en dat maakt hem klein. Hij wil het goed doen en goed maken, maar daarin slaagt hij totaal niet. Door zijn schuldgevoel is hij er niet voor haar. Hij zou alles willen doen, zelfs iets opbiechten wat er niet is. En hij denkt dat hij door dat te doen, er voor haar is, maar dat is niet zo. In tegendeel, hij is er niet, niet voor haar en ook niet voor zichzelf. Ze wil voelen dat hij eerlijk is. Maar een mens kan alleen eerlijk zijn als hij verbonden is met zijn binnenwereld, voelt wat er werkelijk is.

Schuldgevoel en schaamte snijden ons af van onszelf en van de ander. Het is een noodtoestand waarbij we de toegang tot ons gezonde verstand verliezen en het gewaar zijn van ons gevoel (en ons lichaam) kwijt zijn. In deze toestand kunnen we geen verantwoordelijkheid nemen voor ons gedrag. Wanneer we onszelf als liefdevolle ouder bij de hand kunnen nemen en deze gevoelens toestaan wordt het veilig om toe te geven dat we klein, onthand en schaamtevol zijn. Dat is de eerste stap naar verantwoordelijkheid nemen en bevrijding.

Wil je reageren op deze column? Mail dan naar Jikke Verhulst.

“Ik schrijf graag en veel. Ik schrijf dagelijks om dossiers van mijn cliënten bij te houden, maar ik kruip ook soms gepassioneerd achter het toetsenbord als ik iets lees in de krant waar ‘niets van klopt’ of waar iets heel belangrijks aan ontbreekt. Ik maak jullie graag deelgenoot van gebeurtenissen in mijn werk en dagelijks leven en mijn reflecties daar op.”