je toevallig al een boek van Yuval Harari gelezen? Zeker de moeite waard. In Homo Deus en Lessen voor de 21ste eeuw schetst hij in feite wat er gebeurt als we ons - zonder na te denken – mee laten nemen door de ontwikkelingen van vandaag. Omdat we het overzicht niet meer hebben, hebben we ook geen idee van wat er allemaal gebeurt. Hij beschrijft de ontwikkelingen in de medische wetenschap en hoe we, daardoor, straks allemaal 120 jaar kunnen worden; dan komt meteen de vraag hoe we dat zullen gaan doen met werkgelegenheid en pensioen, en wat dat betekent voor jonge mensen en opleidingen. Hij beschrijft hoe dat zal gaan met het nu al grootschalig gebruik van algoritmen waardoor wij mensen straks als nummers behandeld zullen worden, net als de dieren nu. Dat zijn slechts een paar voorbeelden. Harari beoogt hiermee ons te waarschuwen, te laten nadenken en te laten beseffen dat we echt zelf het stuur in handen zullen moeten nemen om deze ontwikkelingen in goede banen te leiden. En dat lukt niet als we ons verlaten op de ‘vertrouwde’ neoliberale koers van korte termijn winst.Er is nog geen nieuw verhaal, zegt Harari. Ik ben het daar niet mee eens. Er is zich - sinds 2000 zo’n beetje - een nieuwe koers aan het aftekenen. Ik schets die graag hier.
Er zijn namelijk een paar concepten ontstaan, sinds 1999, die laten zien dat in onze westerse samenleving een ontwikkeling aan de gang is naar een ‘ecologische’ of holistische samenleving. Daarbij werken we als mensen en organisaties niet meer als een machine, maar eerder als een organisme. De wereld ziet er dan uit als een samenhangend geheel van verschillende organen en verwerkingsmechanismen die van elkaar afhankelijk zijn en elkaar beïnvloeden, met een zenuwstel, een geest en een ziel (cultuur).Filosoof Wim Zweers* onderscheidde in 1999 de verschillende ‘houdingen t.o.v. de natuur’, die mensen erop na houden, en waardoor ze echt anders in het leven staan en andere economische beslissingen nemen. Die houdingen lopen van Despoot (alles kan worden gebruikt/misbruikt ter meerdere glorie van de mens, Homo Deus), via ‘verlicht heerser’, ‘beheerder’ en partner-van-de-natuur (samenwerking, respect) naar ‘participant’ waarin we geen voetafdruk achterlaten (permacultuur, BD vereniging, indianen, eco-dorpen, ayurveda). Zweers betoogde dat het percentage mensen dat ‘partner’ of ‘particpant’ is in de 21ste eeuw sterk zal toenemen. Dat is ten opzichte van de 20ste eeuw waarin we voornamelijk ‘despoot’ of ‘verlicht heerser’ waren (en ook deels nog zijn nu).
Don Beck was begin deze eeuw populair met zijn Spiral Dynamics (1996). Heel kort door de bocht samengevat: de samenleving beweegt door de geschiedenis heen van ‘stam’, via middeleeuwse stadstaten en hertogdommen, naar een sterk hiërarchisch industrieel tijdperk, vandaar naar meer sociale samenwerkingsvormen (communisme, socialisme), vervolgens het neoliberalisme (waarin achievement centraal staat) en dan via ‘chaos’ verder naar een integratieve en een holistische/ ecologische samenleving. Kort en bondig: van IK naar WIJ! Een aantal voorlopers en mensen en politieke partijen herkennen zich in die holistisch ecologische samenleving, terwijl anderen nog vasthouden aan eerdere stadia. Interessant in zijn benadering is dat ieder niveau in die spiraal zijn eigen mechanisme (economie, wet en regelgeving, gedrag) kent om te kunnen omgaan met het heersende systeem. Nieuwe spelregels die werken in het holistische systeem (die nu uitgevonden worden) passen niet in het heersende neoliberale systeem. En andersom.Eelke Wielinga gaat in zijn boek Netwerken met Energie (2018) op zoek naar een nieuw verhaal. Hij beschrijft hoe mensen de wereld nu (verschillend) zien en daar dus ook verschillend naar handelen:- de wereld als machine (techniek en onderzoek zijn bepalend);
- de wereld is een jungle (overleven, de sterkste wint);
- de wereld als marktplaats (winst en competitie leiden tot milieu- en gezondheidsrampen);
- de wereld is een dorps (steeds maar consensus zoeken terwijl de wereld vergaat);
- de wereld is een mysterie (wij zitten in onze eigen bubbel, wat anderen doen boeit niet, we volgen de leider);
- de wereld is onderdeel van de kosmos (intuïtief weten, zingeving is belangrijk).
Nou en… (zul je denken)... als ik dat allemaal weet, zijn we dan wat opgeschoten? Er is nog niet echt een nieuw verhaal! Klopt, het nieuwe verhaal is er nog niet, maar je ziet dat het aan het ontstaan is. De beelden van ‘partner-van’ en ‘deel-van-de-natuur’ samenleving (van Zweers), holistisch/ ecologische samenleving (Don Beck) en de wereld als levend organisme (Wielinga) hebben veel met elkaar gemeen. Als je met dat beeld in je hoofd kijkt naar wat er in de krant staat en wat er om je heen gebeurt, dan kun je zien dat er best al veel gebeurt wat in die nieuwe samenleving thuishoort.
Een heel mooi voorbeeld van een nieuw mechanisme dat ‘het nieuwe verhaal’ helpt invullen, is de donut economie van Kate Raworth. Dit plaatje van de donut laat duidelijk zien dat we de overshoot moeten terugbrengen en de shortfall moeten repareren. Maar veel belangrijker is dat we onze productieprocessen, van wát dan ook (voedsel, kleding, machines, energie, medicijnen), binnen de donut moeten houden. Dat betekent dus: op zo’n manier met onze natuurlijke hulpbronnen omgaan dat we geen negatieve ecologische of sociologische voetafdrukken meer hebben. Dat vergt een volslagen andere manier van produceren, en dus van organiseren, namelijk zoals dat gebeurt in een levend organisme, met co-creatie, interactie communicatie en responsief vermogen. Dat gaat nog verder dan circulair!Pauline Schakenbos vertelt enthousiast hoe ook De Vlindereconomie, luisterboek door Jack Cox, ons kan helpen deze weg verder in te vullen.
Waarom denk ik dat wij daar als Wageningers en zeker als ‘Wageningse vrouwen’ iets te doen hebben? Omdat wat ons bindt ‘het Wageningse gevoel’ is. En dat Wageningse gevoel is bepaald door onze gezamenlijke verantwoordelijkheid voor aarde, water, natuur, voedsel. Daar herkennen we elkaar in, of we nou irrigatie-deskundige, levensmiddelentechnoloog, veehouderij expert, bioloog, econoom, bodemkundige, leraar, lifecoach of schrijver zijn. In mijn eigen werkveld - transitie naar agro ecologie - werk ik vanuit de TransitiecoalitieVoedsel.nl samen met verschillende netwerken van boeren die al volgens donut economie principes werken, die samenwerken met de natuur. Zonder voetafdruk! Prachtig!Hoe zou het zijn als we KLV nieuw leven inblazen met deze hedendaagse uitdagingen van de Wageningse professional? Als we ons werk goed willen doen, hebben we elkaar hard nodig, om de volgende vragen te beantwoorden. HOE stoppen we met datgene waarvan we weten dat we dat niet meer moeten doen? HOE delen, verspreiden en implementeren we de kennis, inzichten en uitvindingen die we kennen en nodig hebben om de donut in te vullen?
Wil jij ook kijken hoe jij, met jouw werk of organisatie, of door je manier van inkopen, kunt bijdragen aan het tot stand komen van die nieuwe ecologische, integratieve samenleving? Laat het ons weten, want we willen daar volgend jaar een VWI (of KLV!) conferentie over organiseren: mail kernteam@vwi-netwerk.nl
Jelleke de Nooy - van Tol,
voorzitter VWI
* Al in 1999 schreef filosoof Wim Zweers hoe mensen in een samenleving verschillende houdingen t.o.v. de natuur hebben. Je hebt (in afnemende mate van onderdrukking):-potentaten (bijvoorbeeld Poetin), -verlicht heersers (we houden rekening met anderen maar doen wat voor ons goed is, gebaseerd op het humanisme, de mens centraal), -beheerders (Natuurmonumenten en wereld natuurfonds zijn goede voorbeelden: , we beheren de natuur voor wie na ons komt, of voor het behoud van de aarde)-partners van de natuur. Dat zijn al die boeren die biologisch, natuur-inclusief werken, of met permacultuur en pure graze. Met respect voor je partner, en met het doel er beide beter van te worden . De ‘Deel zijn van De Natuur’ houding. Inheemse volkeren hebben die houding. Ze respecteren de aarde, planten, dieren. In onze samenleving zijn er steeds meer mensen die zich realiseren dat de aarde en het klimaat en alle natuurlijke processen bijzonder complex samenhangen, dat wij daar nog lang niet alles van begrijpen en dat wij het behoorlijk ontwricht hebben. Ecodorpen, voedselbossen, veganisme, en de ayurvedische levenswijze zijn voorbeelden van ‘onderdeel van de natuur gedrag’. Ze laten geen voetafdruk achter.