Als je interesse hebt, luister ook naar de VVM podcast van een interview met mij (Jelleke): www.vvm.info/nieuws/groene-gesprekken-podcast
We zitten midden in de transitie
Als je de X-curve (DRIFT) erbij neemt, dan zijn er twee elkaar kruisende lijnen, van de Afbraak&Ombouw en die van de Opbouw en Institutionalisering.
Er is de neergaande lijn (van links boven naar rechtsonder) , die de afbrokkelende gevestigde orde laat zien. En die in dit geval de industriële landbouw verbeeldt, die ofwel uit zichzelf niet meer houdbaar blijkt, en failliet gaat, ofwel door maatschappelijke druk wordt gedwongen om anders te gaan produceren (Foodwatch, Greenpeace, Oxfam-Novib, WWF, Urgenda, politieke partijen). De acties over ‘onhoudbaarheid’ komen meestal uit de hoek van klimaatverandering, aantasting biodiversiteit, te grote ecologische en sociale voetafdruk (denk met name aan ontwikkelingslanden waar wij de boel verstieren, en uiteraard de soja uit Brazilië). Sinds de Corona lockdown, de biodiversiteits en de energiecrisis is het meer gemeengoed geworden dat het anders moet. Voor het eerst ook is nu aangetoond dat industriële landbouw ook financieel-economisch onhoudbaar is. Zie artikel 20 juli Washington Post: www.washingtonpost.com/business/2021/07/16/true-cost-of-american-food-system
Nu wordt er dan ook ‘ineens’ geroepen dat de veestapel moet halveren of dat ‘de boeren’ wegmoeten. De boeren die in dit ‘systeem’ ofwel ‘regime’ vastzitten, voelen zich terecht angstig, bedreigd en onzeker over hun toekomst. Immers, de grote bedrijven in de voedselketen (supermarkten, veevoederindustrie, Unilever, Friesland Campina enz.) en niet in het minst LTO en de Rabobank hebben hen tot voor kort voorgehouden dat schaalvergroting en intensivering de beste toekomst boden.Als je bedreigd wordt zijn er drie reacties: vechten, vluchten of een creatieve stap vooruit zetten.Vechten zien we: protesten op het Malieveld en boosheid naar boeren en partijen die de ‘slechte boodschap’ verkondigen. Vluchten ook: depressie. En creatieve oplossingen zien we ook: boeren die omschakelen naar bijv. walnotenteelt en strokenlandbouw; allemaal te lezen in de krant, op LinkedIn en Twitter.
Zoals Floris Alkemade betoogde in Zomergasten (18 juli 2021) hebben we verbeeldingskracht nodig, om ons voor te kunnen stellen hoe goed en mooi het er straks in 2030 uitziet, zodat we daarnaartoe kunnen werken, in plaats van alle de negatieve scenario’s te zien. En die voorbeelden die zijn er! Gelukkig verschijnen ze nu ook in een regulier landbouw tijdschrift zoals De Boerderij voorbeelden van hoe het anders kan. De gevestigde partijen gaan ook voorbeelden stellen. ZLTO heeft een ‘boerderij van de toekomst’ in Brabant, de Provincie Gelderland maakt de hele Achterhoek kringloop en biologisch, de provincie Zuid-Holland heeft een korte keten project ‘voedselfamilies’ en landelijk komt er aandacht voor wat ze in Friesland al meer dan 20 jaar doen aan landschapsbeheer door boeren.
Daarom is die opgaande lijn in de X-curve zo interessant
Van links onderaan tot het kruispunt vinden we alle voorloper initiatieven die een systeemverandering bewerkstelligen. Zoals kringloopmelkveehouderij, biodynamische landbouw, zorglandbouw, agro-ecologie, voedselbossen, circulaire kassen, korte ketens. Tot op de dag van vandaag worden zij vaak gezien als niet relevant, geitenwollen sokken, te duur, niet bijdragen aan het voeden van de wereldbevolking, ‘interessant pilots’ etc, etc. Inmiddels zijn deze initiatieven samen een grote beweging geworden in Nederland, die komt nog niet in de krant maar is in feite de voorhoede die laat zien hoe het anders kan.Af en toe is er een uitschieter, zoals Meino Smit die geïnterviewd werd door Bas Mesters in ‘de Tussenruimte’ in de serie De nieuwe werkelijkheid: “Hoe we samen de post-coronasamenleving beter kunnen maken dan het oude normaal”. Er bestaat inmiddels wel een Federatie Agro-ecologische boeren, een koepel van alle boerenverenigingen die werken met ‘het gezonde bodem is de basis’ principe. En er is een enorm grote vereniging BoerenNatuur, van al die boeren die natuurinclusief werken. Ook is er de Transitiecoalitie Voedsel (TcV), een coalitie (lees samen optrekken) van voorlopers in voedsel en landbouw.
Interessante ontwikkelingen op dit moment
- De TcV werkt hard aan de rechterbovenkant van de X curve, namelijk het institutionaliseren van dat nieuwe normaal. Het komt er nu op aan te zorgen dat die beweging die van linksonder komt normaal wordt. D.w.z. dat de regelgeving (die nu gericht is op controle en efficiency van de hele keten in monoteelten) wordt ingericht op de integrale vormen van landbouw die zich nu overal manifesteren. De TcV beinvloedt daartoe overheid en politiek, en werkt samen met gevestigde partijen, zoals met de
koers-notitie Regie op Ruimte (d.d. 25 mei), een pleidooi voor een integrale aanpak van het landelijk gebeid die ook het stikstof probleem oplost. Deze is opgesteld samen met Cees Veerman, Louise Vet (Deltaplan Biodiversiteitsherstel), WNF, Natuurmonumenten, waterschappen en bouwwereld. Op 2 juni kwam de SER met een vergelijkbaar advies aan onze overheid voor de landbouw. Ook is er een groot project True Cost/True Price, waarin de werkelijke kosten van voedselproductie worden bepaald, dus inclusief hun negatieve voetafdruk. Dan blijken al die goedkope producten duurder dan de biologische. - Het Deltaplan Biodiversiteitsherstel, een maatschappelijke beweging met veel steun uit wetenschappelijke instellingen, is druk doende om alle mogelijke soorten bedrijven en gemeenten uit te nodigen meer natuurinclusief te gaan produceren, zodat het biodiversiteitsverlies wordt omgezet in bijdragen aan biodiversiteitsverhoging.
- Er zijn in twee jaar tijd 3 landelijke burgerinitiatieven opgekomen, die ieder op een andere manier zorgen dat boerenland weer voor redelijke kosten beschikbaar komt voor (jonge) boeren om biologisch of natuurinclusief te boeren:
- Herenboeren Nederland: 200 gezinnen betalen een multifunctionele natuurinclusieve boer om het hele jaar rond voor hen te produceren; al op 10 plaatsen
- Stichting Aardpeer: om de Nederlandse landbouwtransitie te bespoedigen en een duurzaam voedselsysteem te creëren
- Land van Ons, een vereniging van burgers die aandelen hebben in grond die alleen aan biologische boeren ter beschikking wordt gesteld
- De Europese Green deal verplicht alle Europese landen om de afspraken – om minder CO2 en minder stikstof uit te stoten, en om over te stappen op groene energie - te vertalen naar landelijke maatregelen. In feite bieden de hierboven geschetste bewegingen en koers-notitie de daartoe benodigde handreiking.
- Op 7 september, Duurzame Dinsdag, wordt zoals gebruikelijk de duurzame troonrede uitgesproken, en een koffer met meer dan 200 duurzame initiatieven aan geboden aan de Tweede Kamer. Dit jaar is er iets bijzonders aan de hand. Er is een krachtenbundeling gaande van alle grote voorloperinitiatieven in Nederland: MVO, Natuur en Milieu, Springtij, SDG-netwerk, FNV, Deltaplan Biodiversiteitsherstel, Leren voor Morgen, LSA-netwerk, Werkgroep Burgerberaad en nog meer. Zij zullen zich presenteren aan de minister die duurzaamheid in haar portefeuille heeft, als de grote maatschappelijke beweging die de omslag bewerkstelligt. De omslag naar een sociaal rechtvaardige en ecologisch gezonde samenleving, waarbij we niet meer sturen op BNP, maar op wellbeing, met indicatoren voor Brede Welvaart.
Wat houdt nu nog het Tipping Point tegen?
Dat zijn investeerders, aandeelhouders die vrezen voor hun winst, politieke partijen die bang zijn stemmen te verliezen en overheden die nog steeds in silo’s denken.Hoe gaat het met (het) boeren-in-Nederland?
In het najaar organiseert het Nieuwe Netwerk een grote conferentie over precies deze ontwikkelingen: Welke scenario’s zijn er? Wat voor type boeren zorgen voor het Nieuwe Nederland? De boer als energieleverancier, als robot, eiwitleverancier, als korte keten manager, de boer als lokale voedselproducent, bodembeheerder, landschapsbeheerder, watersysteembeheerder, strokenteler, thee-teler, voedselbosprofessional? Hoe en wat kunnen we van hen leren?Zie www.boereninnederland.nu
Meer hierover lezen?
- Heel de Wereld, op weg naar agro-ecologie en genoeg goed voedsel voor iedereen (2013); dit gaat over wat er wereldwijd gaande is, welke oplossingen er al zijn, ‘lessons learnt’ en hoe je kunt aanhaken bij de transitie.
- Transition to Agroecology (2016). De Engelse vertaling van bovenstaand boek.
- Deze beide boeken zijn nog met korting verkrijgbaar bij de auteur Jelleke de Nooy – van Tol. Kosten: 20 euro incl. BTW en verzendkosten. Mail aan info@jellekedenooy.nl
- Niet Normaal en hoe ’t anders kan…. onze landbouw (2018). Een helder overzicht van de Nederlandse landbouw in 150 blz. Verkrijgbaar bij uitgever Eburon, alwaar ook een paar mooie commentaren staan. eburon.nl/product/niet-normaal-en-hoe-het-anders-kan
- www.duurzamedinsdag.nl
- www.emma.nl/tussenruimte